Buku Pelajaran Bahasa Dan Sastra Daerah Cerbon Dermayu Smp K13
1
2
Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMP/MTs Kelas IX Hak paten kagungan Biro Pendidikan Negeri Jawa Barat selaras sareng Undang-undang Disklaimer: Buku puniki diwulangaken kanggé murid ingkang sampun sejajar sareng Kurikulum Muslihat puniki sampun kasusun klawan diocéki dumateng Tim klawan dikoordinasi dumateng Auditorium Pengembangan Bahasa Daérah dan Kesenian (BPBDK) Biro Pendidikan Provinsi Jawa Barat minangka buku kurikulum daérah. Sendi badé dienggé téng taun 2022/2015. Alit rahasia puniki ugi minangka dokumen urip, ingkang saged diselarasaken sareng ngembangé kabutuhan jaman. PENYUSUN: Ketua: Supali Kebiri, M.Pd. Anggota: -Nanang Suhana, M.Pd. -Masduryat, S.Pd.SD. -Wardina, M.Pd. -Karsim, S.Pd., M.Si. -Roji Hidayat S.Pd. -Ruhaendi, S.Pd. -Drs. Bani, M.Pd. -Komariah, M.Pd. -Dra. Hj. Siti Ratnawati, M.M. -Drs. Saptaguna, -Wignya Winata, M.A., M.Pd., -Rojai, M.Pd. NARASUMBER: Supali Kasim, M.Pd., Drs. Saptaguna, Durokhim, S.Pd., Roji Hidayat, S.Pd., Sulistijo, Saupah, S.Pd., Maya Déwi, S.Pd., Tasman, S.Pd., Masruri, S.Pd., M.Av., Siarudin, M.Pd., H. Uti Sudianto, S.Pd. Cak regu PENELAAH: H. Made Casta, S.Pd., M.Pd. H. Khusnan Adisantika, S.Ag., M.M.Pd. Sri Murtiani, M.Pd. Abur Mustikawanto Sulistijo Desain Isi: Yoshi Sukadar Desain Cover: Yoshi Sukadar Isi nggunakaken Adobe InDesign CS3 kaliyan Adobe Photoshop CS3 Aksara ngagunakaken Arial – ITC Offi cina Sans 12 pt – 18 pt. Dimedalken dening: Jawatan PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT ISBN: (Jilid Arketipe) (Jilid 2) Bibliotek Nasional : Katalog Dalam Terbitan (KDT)
3
Ater-ater Atasan DINAS PENDIDIKAN Provinsi JAWA BARAT Assalamu alaikum Wr. Wb. Kula miwiti muji syukur dumateng arsanipun Gusti Allah ingkang sampun nyukani pinten-pinten karunia lan hidayahipun kanggé kula sedaya. Shalawat lan salam mugia ing atasé Kanjeng Nabi Muhammad SAW kaliyan kulawarganipun, para sedérékipun, ugi kula lan panjenengan sami ingkang banter kekarepé supados angsal safaat saking panjenenganipun. Kalian ngetrapipun Kurikulum 2022 lan adedasar tementinemené kepéngénan kanggé mulasara lan angremeni Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu, pramila mekaten Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat cangcut taliwanda anggoné nyusun Sosi Murid lan Buku Hawa mata pelajaran beban lokal (mulok) Basa lan Sastra Wilayah. Kula sedaya ngraos bungah amarwatasuta keranten maksad ingkang kados mekaten ugi dientosi sanget dumateng para temperatur basa lan sastra. Pancen kawontenané buku Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu iku dibutuhaken sanget kanggé uger-uger piwulangan. Sanesé kanggé nyumponi kabutuhanpiwulangan, saleresé kaliyan kasusuné buku Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu banget wigatiné kanggé nyumponi kabutuhan ndidik kepribadian lan pakarti uga netepaken raos sutrisnanipun laré dumateng kabudayan daérah. Pramila mekaten buku puniki boten mawon nyumpuni kabutuhan kawruh basa lan sastra, nanging ugi nekenaken iii
4
pendekatan sosiokultural. Temtos mawon ingkang mekaten supados piwulangan Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu saged dipun cecep sembayan kawruhé lan ugi nilai-poin budayanipun. Selajengé tamtu sesampuné wonten ki akal puniki, tanggel jawab akademis lan kepatutan, ugi budaya, wonten dateng para guru Basa lan Sastra Daérah. Kula suwun lan gadahi kekarep supados piwulangan mata pelajaran Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu kalaksanan kaliyan temen-tinemen. Kranten jalaran mekaten, buku puniki bakal nggadahi tikel-tikel mangpaat. Mugia buku ingkang sampun kasusun puniki dados pepadangé para hawa lan pesuluh anggoné ginau basa, sastra, lan budaya. Perkawis kakirangan atanapi pinten-pinten ingkang kliru secara konsép basa, sastra, lan budaya saged dipun dangdani téng bahan ingkang badé dugi. Mugia anak kunci puniki ageng mangpaatipun. Wassalamu alaikum Wr. Wb. Bandung, April 2022 Kepala Dinas Pendidikan Prov. Jawa Barat Dr. H. Asep Hilman, M.Pd. Pembina Tingkat I NIP iv
5
Ater-ater KEPALA Aula Peluasan BAHASA DAERAH DAN KESENIAN DINAS PENDIDIKAN Area JAWA BARAT Assalamu alaikum Wr. Wb. Kurikulum 2022, secara kebangsaan mulai saniki sampun dianggé, keranten puniku piwulang Basa lan Sastra Kawasan ingkang sampun didadosaken kewajiban local téng Jawa Barat kedah pas sareng Kurikulum 2022, khususé ingkang wonten kaitané sareng kasusastran. Bagian-penggalan perubihan ingkang dados karakteristik utawi téng selebeté Kurikulum 2022, antawisipun: Standar Kompetensi Lulusan, Standar Isi, Standar Prosés, lan Standar Penilaian. Pokokpokok punika kedah saged dikuasai lan dilaksanakaken sedaya dumateng guru-ahli bahasa lan Sastra Area téng SD/Mi, SMP/ MTs, SMA/MA/SMK/MAK. Buku-resep ingkang badé didadosaken target ajar inggih punika buku Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu. Sedantené wonten 24 jilid, inggih punika Buku Murid 12 jilid, lan Buku Suhu 12 jilid, ingkang ngrupiaken Rahasia Induk sekolah-sekolah téng wilayah Cerbon lan Indramayuh. Taktik Pesuluh disediakaken kanggé sedanten pesuluh ingkang didasari strata kelas. Isi buku wau perkawis bahan ajar sareng pitakénan-pitakénan, latian tugas ingkang caket kaitané sareng Kompetensi Bawah (KD). Isi Buku Suhu perkawis: Silabus, Metodelogi Pengajaran, sareng Evaluasi ingkang ngrupiaken adendum buku siswa. Suku cadang-suku cadang ingkang dikembangaken dumateng Buku Murid kelawan Buku Guru, didasaraken téng 4 (sekawan) v
6
keterampilan basa, ingkang nglingkupi: mirengaken (menyimak), wiraos (berbicara), maos (membaca), kelawan nyerat (menggambar), lan diwulangaken nganggé Pendekatan Saintifi k lan Penilaian Autentik ingkang didasaraken dumateng Karakteristik Kurikulum 2022 téng selebeté proses pengajaran. Disusuné buku punika, ngrupiaken tindak lanjur saking; Surat Taburan Kepala Dinas Pendidikan Kewedanan Jawa Barat, Nomor: 423/2372/SETDISDUK, Rontok 26 Maret 2022, perkawis: Penelaahan Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah plong hierarki SD/Laksa SMP/MTs SMA/MA/SMK/MAK, sareng Peraturan Gubernur Jawa Barat, No. 69/ Tahun 2022, perkawis: Piwulang Barang bawaan Lokal Bahasa dan Sastra Kawasan, pada Jenjang Pendidikan Dasar dan Semenjana. Mugia buku punika saged mbakta mupangat dumateng sederek sedaya lan saged didadosaken margi kanggé nempataken penataan Bahasa lan Sastra Provinsi (Cirebon) lintang Pendidikan Biasa téng Jawa Barat umumé lan téng Cirebon khususé. Buku punika masih katah kekirangan lan déréng sampurna, lan badé teras didangdosi malih supados saged layak sinareng ngembangé jaman. Bandung, April 2022 Superior Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd. Pendiri Tingkat I NIP vi
7
Purwaka Assalamu alaikum Wr. Wb. Puji klawan syukur dumateng Gusti Allah ingkang Maha Suci lan Maha Agung, ingkang nyukani sedaya pemberian lan barokahipun kanggé kula sedaya, Tim Panyerat Pokok Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu. Klawan hidayah lan barokahipun, Tim Panyerat Siasat saged ngrampungaken kancing puniki, sentral kanggé muridmurid SD/MI, SMP/MTs, lan SMA/MA/SMK. Tim Panyerat maturaken kesuwun sanget dumateng para pengageng, budayawan, lan dalang masyarakat ingkang nyukani dorongan sumanget supados gerendel puniki saged rampung lan saged diwulangaken téng sekolah/madrasah. Tim Panyerat mung saged maturaken kesuwun sanget dumateng: 1) Mama H. Asep Hilman minangka Kepala Dinas Pendidikan Distrik Jawa Barat; 2) Mama H. Husen R. Hasan minangka Pengarah Balai Pengembangan Bahasa Distrik dan Kesenian (BPBDK) Dinas Pendidikan Wilayah Jawa Barat; 3) Mama Nurdin M. Noer minangka Majikan Lembaga Basa lan Sastra Cerbon (LBSC); 4) Mama Kusnadi Muamarto minangka inisiator masyarakat pendidikan; 5) Mama Khusnan Adisantika minangka Penyelia Sekolah; 6) Mimi Sri Murtiani minangka Pengawas Sekolah; ugi para inisiator sanésé ingkang boten saged kasebut setunggil-setunggil ingkang sampun nyukani kawruhan basa lan sastra Cerbon- Dermayu. vii
8
Ki akal puniki kasusun dening Skuat Panyerat ingkang ngraos perlu wontené buku basa area ingkang setolok sareng Kurikulum Téng salebeté wulangan diwontenaken pinten-pinten piwulangan, ingkang utaminé wonten kawruh basa, gramatika, kasusastran, bausastra, lan bagian-adegan kabudayan sanésé. Téng salebeté piwulangan ugi dianjuraken supados saged ngetrapaken sekawan trampilipun bebasan, inggih punika wiraos, mirengaken, maos, lan nyerat. Sanésé, ugi supados diselarasken sareng konsép piwulangan saintifi k. Tim Panyerat ngakui, buku puniki maksih tebih saking kasampurnan. Pramila mekaten, saran lan pandengan para hawa, budayawan, biang keladi mahajana, lan umum sanésé saged nyempurnakaken ki akal puniki.sedaya kakirangan téng isi pokok puniki ngrupiaken perkawis ingkang kedah dilurusaken lan dileresaken téng mangsa ingkang badé dugi. Mugia wontené siasat puniki saged nambih kawruh basa lan kabudayan ingkang nggadahi harapan saged ningkataken budi pakarti, kawruh basa lan budaya, lan trampil ngetrapaken basa lan sastra Cerbon-Dermayu. Wassalamu alaikum Wr. Wb. Cak regu Panyerat Buku
9
Daftar Isi ATER-ATER: 1. Pejabat Dinas Pendidikan Kawasan Jawa Barat… iii 2. Pejabat Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat… v PURWAKA… vii BAB I: PITUDUH Umum A. Perkawis Siasat Cepengan Guru… 2 B. Pendirian Nganggé Buku Cepengan Master… 3 C. Landesan Formal… 4 D. Sistem, Prinsip lan Penyampéan Piwulang… 5 E. Standar Kompetensi Tamatan ( SKL )… 6 F. Proses Mulang… 6 G. Kompetensi Inti (Portal) sareng Kompetensi Dasar (KD), mata tutorial bahasa dan sastra Cirebon. Sekolah Sedang Mula-mula/Madrasah Tsanawiyah (SMP/MTs)… 7 H. Atlas Konsep BAB II: PITUDUH KUSUS Wulangan 1: Téks Pidato Pekan kaping 1 A. Maos lan Niténi Teks Pidato B. Mbedar Wulangan C. Mbuka Wawasan Bebasan ix
10
D. Trampil Nyusun Ukara E. Mbedar Parikan Minggu: Kaping-2 A. Maos lan Niténi Wacana Lektur B. Mbedar Wulangan C. Mbuka Wawasan Bebasan D. Njodohaken Fragmen-bagian Kuliah E. Mbedar Tatabasa Minggu : Kaping-3 A. Maos lan Niténi Téks Orasi B. Mbedar Tatabasa Minggu: Kaping-4 A. Maos lan Niténi Téks Orasi B. Mbedar Wulangan C. Mbuka Wawasan Bebasan D. Trampil Nerapaken Ater-ater lan Panambang Wulangan 2: Wewara (Berita) Minggu: Kaping-1 A. Maos lan Niténi Téks Wewara B. Mbedar Wulangan C. Tugas teng Griya Minggu: Kaping 2 A. Maos lan Niténi Téks Ceramah B. Mbedar Wulangan C. Mbuka Wawasan Bebasan D. Damel Ukara Pekan: Kaping A. Nyerat Wewara B. Tugas teng Griya Wulangan 3: Gubahan Minggu: Kaping-1 A. Maos Karangan B. Tugas teng Griya x
11
Ahad: Kaping-2 A. Maos Karangan B. Mbedar Ukara C. Tugas teng Griya Minggu: Kaping-3 A. Maos Garitan B. Blajar Bebasan-Padinan C. Tugas teng Griya Ahad: Kaping-4 A. Maos Goresan B. Blajar Wangsalan C. Tugas teng Griya Wulangan 4: Puisi Minggu: Kaping-1 A. Maos Puisi B. Mbahas Tembung C. Tugas teng Griya Ahad: Kaping-2 A. Maos Puisi B. Tugas teng Griya Minggu: Kaping-31 A. Maos Puisi B. Tugas teng Griya Ahad: Kaping-4 A. Maos Puisi B. Tugas teng Griya Wulangan 5: Crita Cindek Minggu: Kaping-1 A. Maos lan Niténi Referensi Crita Cindek B. Mbedar Padinan-Bebasan C. Tugas teng Griya xi
12
Minggu: Kaping-2 A. Damel Crita Cindek B. Tugas teng Griya Ahad : Kaping-3 A. Maos Crita Cindek B. Tugas teng Griya Ahad : Kaping-4 A. Maos Crita Cindek B. Tugas teng Griya Wulangan 6: Téks Dagelan Minggu: Kaping-1 A. Maos Téks Drama B. Mbedar Padinan-Bebasan C. Tugas teng Griya Minggu : Kaping-2 Maen Drama Minggu : Kaping-3 Maos Téks Drama Ahad : Kaping-4 A. Maos Téks Drama B. Mbedar Bebasan-Padinan C. Tugas teng Griya Wulangan 7: Leter Carakan Minggu: Kaping-1 A. Maos lan Nyerat Huruf Carakan B. Pelajaran Nyerat Aksara Carakan C. Tugas teng Griya Pekan: Kaping-2 A. Maos lan Nyerat Abjad Carakan B. Tugas teng Griya Pekan : Kaping-3 A. Nyerat Sandangan B. Tugas teng Griya xii
13
Minggu : Kaping-4 Aksara Swara Wulangan 8: Legénda Minggu : Kaping-1 A. Maos Crita Legénda B. Mbedar Padinan-Bebasan C. Tugas teng Griya Minggu : Kaping-2 A. Maos Crita Legénda B. Mbedar Wulangan C. Tugas teng Griya Minggu : Kaping-3 A. Maos Crita Legénda B. Tugas teng Griya Minggu : Kaping-4 A. Maos Crita Mite B. Tugas teng Griya BAB III: PITUDUH NILAI A. Barometer Poin Katuntasan Minimal (KKM) B. Rublik Nilai Guneman (Diskusi) C. Rublik Angka Sikap D. Rublik Skor Cak bimbingan E. Rublik Nilai Sikap F. Rublik Nilai Maos Bebas G. Rublik Nilai Nembang H. Rublik Biji Wara Wara (Pidato) I. Rublik Kredit Nganggit (Ngarang) J. Rublik Nilai Carakan Cirebon K. Daftar Skor Pesuluh (Kaweruh basa lan kecenderungan basa) L. Refl eksi Guru Daftar Teks xiii
14
15
Portal I PITUDUH Mahajana
16
A. Perkawis Buku Cepengan Guru Ki akal puniki disusun supados guru nggadahi cerminan ingkang jelas kanggé nglaksanakaken piwulang Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu. Gerendel Suhu puniki nggadahi pinten-pinten gapura, inggih punika: 1. Ngocéki langkah-langkah teng lebeté supados wonten gambaran kanggé guru supados saged pas sareng Kompeténsi Sumber akar (KD) lan Indikator. 2. Susunan anju-ancang piwulang kanggé nggambaraken piwulang ingkang saé lan lancar. 3. Langkah-langkah Piwulang ingkang disusun nggadahi tujuan supados saged wonten pengalaman piwulang, ingkang maksadipun kanggé mbangun sikap laku lampah ingkang saé. Nggadahi konsép, trampil, mikir ilmiah (saintifi k) mumpuni mbérési perkawis, pribados ingkang wani (replektif) lan rasa nggadahi basa Cerbon- Dermayu. 4. Mbedaraken macem-macem cara blajar dateng kebisaan petatar. 5. Nerangaken ingkang dados standar kegiatan remedial lan pengayaan. 6. Kegiatan empat gunem (sharing) antawis hawa sareng pengasuh petatar, ingkang nyukani kelendutan kanggé pengampu pelajar supados milet teng lebeté piwulang teng griyané piyambek. 7. Tajali kanggé siasat sumber siswa. Kegiatan teng salebeté muslihat puniki didamel kanggé ngembangaken kebisaan (sikap, kaweruh, ketrampilan). Siswa sinareng trampil lan ngalir kanggé prilaku ingkang nggadahi tujuan, inggih punika: 1. Mbuka piwulang sareng kepéngénané murid kadosdéné maos utawi mirengaken téks. 2. Nyampékaken intensi piwulang teng murid supados murid saged nyerep lan saged njawab penjelasan ing disampékaken. 3. Ngeduk kaweruhan peserta sedéréngé, supados saged ngaitaken kelawan kaweruhan ingkang badé diplajari. 4. Tugas ingkang wonten tahapan, runtut kanggé murid supados 2 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Suhu SMP/MTs Kelas IX
17
diréwangi mahamaken konsep. 5. Nyukani kelonggaran kanggé nglatih ketrampilan siswa. 6. Nyukani umpan mengot kanggé nguwataken perebutan petatar. B. Prinsip Nganggé Kiat Cepengan Guru Buku cepengan guru puniki nggadahi kegunaan ganda, ugi pituduh siasat sumber pelajar, dados patokan kanggé kegiatan piwulang teng kelas. Keranten pentingé sendi puniki, diarepaken guru kedah mahami krihin punapa ingkang badé disampékaken teng salebeté rahasia puniki. 1. Waosen krihin teng saben kaca/halaman kelawan teliti. 2. Apalaken krihin KD-KD lan Indeks piwulang. 3. Usahakaken kanggé nglebetaken K1-1 lan K1-2 teng saben kegiatan piwulang, guru kedah nyukani pengukuhan lan dorongan kanggé mbangun sikap, kaweruh, lan tingkah laris ingkang saé. 4. Supados kawujud K1-1 lan K1-2 teng selebeté piwulang kedah dibiasakaken nyontohi, teladan lan mbudayakaken sekolah ingkang saé. 5. Nglarasaken saben langkah piwulang sareng trik sumber peserta, utamanipun kaca/jerambah bukunipun. 6. Ngembangaken gagasan cakupan kanggé milih pendirian mulang, ugi tilari kegiatan sanésé ingkang layak kelawan ingkang sampun dirancang. 7. Macem-macem piwulang ingkang badé dikembangaken (murid nliti, pitakenan, crita, mraktékaken, kidung, lan séjéné). Kedah nglibataken siswané piyambek lan warga utawi lingkungan sekolah. 8. Diarepaken master saged ngembangaken : a. Cara mulang ingkang aktif, inovatif, kreatif, efektif lan nyenengaken (PAIKEM). b. Ugi nganggé kaidah komunikatif lan kontekstual. c. Trampil pitakénan. d. Trampil mbuka sareng nutup piwulang. e. Trampil ngolah kelas bawah. Gapura I: Pituduh Umum 3
18
9. Nganggé alat angkut lan sumber piwulang ingkang wonten teng mileu sekolah utawi ingkang wonten kaitané sareng sosial budaya Cerbon-Dermayu. 10. Alokasi hari mendet saking struktur kurikulum. Guru saged nentokaken piyambek alokasi waktu ingkang sepan kelawan minggu efektif, situasi sarta keanan sekolah. 11. Setaun teng kelas IX wonten 8 materi, ingkang kedah dibagi teng guru kelawan porposional kanggé 2 seméster. Kedah ditimbang ugi alokasi waktos kangge Seméser 1 lan Seméster 2, supados piwulangan saged disampékaken cukup sareng waktos ingkang tersedia. 12. Unggal matéri inti lazimnya dirancang kanggé sesasih (4 x pertemuan). 13. Kegiatan minggu setunggal dimulai kelawan ningali bahan, niténi, lan maos. Minggu kaping kalih ngrupiaken kegiatan nyobi lan ngilari. Kanggé ahad kaping tiga lan kaping sekawan nerapaken utawi nampilaken (kegiatan nyerat kreatif lan crita) hasil saking minggu setunggal lan kalih. Pelajar diajak supados landep pikiré lan daya nalaré. Kegiatan dirancang kanggé nyukani kesurutan takén lan ngeduk penjelasan ingkang caket sareng murid. 14. Asil pedamelan murid lan bukti mbijih saged dikempalaken ingkang wujudipun portofolio siswa. 15. Kanggé usaha ndangdani diri lan minggu efektif, damel seratan refl eksi sesampuné 1 téma utawi bahan ingkang sampun priyad. 16. Supados peserta seneng teng Basa Cerbon-Dermayu, yakinaken yan diriné cerdas lan saged. 17. Supados tujuan piwulang kelaksana, guru ugi kedah sigap lan sabar ngadepi peserta, keranten kemampyan murid béntenbénten, ditambih malih boten sedaya cara piwulang pas kelawan sedaya master, murid, tempat, waktu lan target bimbing. C. Landesan Formal Incaran piwulang Basa Cerbon-Dermayu ingkang dipun bébéraken teng salebeté trik puniki dedasaripun teng Kurikulum 2022, 4 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Kunci Pituduh Hawa SMP/MTs Kelas IX
19
ingkang antawisipun bidang wingking, watek, lan tujuan. Kurikulum Basa Cerbon-Dermayu utawi Kompetensi Inti lan Kompetensi Dasar ( KIKD) Netra Pelajaran Basa lan Sastra Cerbon- Dermayu disusun lan diwedalaken déning Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK) Kantor Propinsi Jawa Barat. Upami dislusuri saking inggil, inggih punika milet teng Kurikulum Tingkat Kebangsaan, keranten puniki kelebet Kurikulum Daérah (Kurda). Kusus teng tingkat SMP/MTs Kelas IX, Kurikulum Basa lan Sastra Cerbon Dermayu ingkang disusun déning BPBDK dirinci dados KIKD, ingkang sampun dipasaken sareng Kurikulum Nasional lan alokasi masa. Puniki angrupiaken struktur ingkang ditetepaken, lan selaminé kedah dados pedoman teng salebeté kegiatan piwulang. Guru sampun medal saking patokan KIKD, tema lan alokasi waktu. Mekoten uga milih bahan lan mulang, master disukani kekenduran lan kedah tregep. Buku puniki sanés dianggep mung-mungé satunggaling sumber incaran tuntun, sebab ingkang diarepaken KIKD boten sedaya nyekapi upami ngandalaken satunggalipun mata air mawon. Kedah wonten buku sanésé kanggé ndukung kegiatan piwulang, antawisipun sarana massa, ki élmu sanésé lan kahanan socialbudaya publik Cerbon Dermayu. Dituntut kedah kréatip, kepripun carané ngilari lang ngungkap bahan penunjang supados KIKD saged pas sareng intensi. D. Sistem, Pendirian lan Penyampéan Piwulang Sedaya materi teng salebeté resep puniki dimimiti bagian pustaka, nerangaken, nelaah, lan latihan. Disampékaken nganggé kaidah spiral : diawali ingkang paling gampil, teras ningkat sampé ingkang angél. Nyusun bahan ingkang gampil lan angél didasaraken nerapaken saben piwulang. Teng salebeté rincian ingkang boten wiyar, sistem spiral puniku nerapaken saben nomer. Umpamané teng salebeté tuntunan dijelasaken teng tugas njawab pitakénan, tingkat keangélan pitakénan nomer 8 kedah wonten teng andapé keangélan nomer 9. Ki I: Pituduh Mahajana 5
20
Sistem spiral ingkang dianggé teng salebeté sosi puniki didasaraken teng prinsip proporsional lan bertaha sampun ketebihan. Perkawis puniki saged diterapaken mbangun lahiriyah (dawa-cindeké, mahajana, obsesi) ki dorongan, ukara, utawi wacana uga saged teng salebeté, isinipun (gampil botené). E. Standar Kompetensi Lulusan ( SKL ) Sikap Ketrampilan Kawruhan Nrima, njalanaken, ngregani, lan ngamalaken pribadi ingkang nggadahi iman, kesusilaan mulia, percaya diri lan tanggung jawab ingkang wonten kaitané sabab kelawan arena lan lingkungan masyarakat, pataka seisiné serta dunya lan adabé. Nrima, takén, nyobi, ngolah, nyampékaken, nalar lan nerapaken pribadi ingkang saged sampun mikir, lan prilaku kelawan memadai lan pinter teng salebeté ranah sing ngumpet (abstrak) lan jelas (kongkrit). Weruh, wiraos, nerangaken, ngolah pibadi ingkang nguwasai élmu kawruhan, teknologi, seni budaya lan wawasan kamanusan, kebangsan, kanegaran lan keadaban. F. Proses Mulang Proses mulang nganggé pendekatan saintifi k, langkahlangkahé kados puniki: 1. Niténi (MENGAMATI) kelawan cara maos utawi ningal. 2. Takén (MENANYA) kelawan prinsip caturgunem utawi pembicaraan. 3. Nalar (MENALAR/MENGASOSIASI) kelawan kaidah nambih kawruhan sanésé. 4. Nyobi (investigasi/ eksperimen). 5. Nampilaken utawi nyajiaken (MENGOMUNIKASIKAN). 6. Mbangun jaringan (NETWORKING) kelawan cara ngilari korban saking sumber liyan. 6 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMP/MTs Inferior IX
21
G. Kompetensi Inti (KI) sareng Kompetensi Dasar (KD), mata kursus bahasa dan sastra Cirebon. Sekolah Sedang Pertama/Madrasah Tsanawiyah (SMP/MTs) – Kelas IX KOMPETENSI INTI (Ki) 9.1 Menghargai dan menghayati wahi agama yang dianutnya 9.2 Menghargai dan menghayati perilaku jujur, disiplin, kewajiban jawab, peduli (ketahanan, angkat royong), santun, beriktikad diri, privat berinteraksi secara efektif dengan lingkungan sosial dan alam dalam jangkauan pergaulan dan keberadaannya KOMPETENSI Bawah (KD) Menghargai dan mensyukur keberadaan bahasa Cirebon seumpama anugerah Allah Nan Maha Esa n domestik memaklumi dan menyajikan khotbah, berita, gubahan argumentasi, diskusi, batik Carakan, wacana, crita cindek (cerita ringkas), guritan (sajak, legenda, dan drama Menunjukkan perilaku jujur, tanggung jawab, percaya diri, peduli, proaktif dan santun dalam menggunakan bahasa Cirebon bikin memahami, memformulasikan dan menyampaikan teks pidato Menunjukkan perilaku jujur, bagasi jawab, beriktikad diri, peduli, proaktif dan santun dalam menggunakan bahasa Cirebon lakukan mengarifi berita, ilmu pemberitaan, seni, budaya,dan bahasan teknologi. Bab I: Pituduh Awam 7
22
9.2.3 Menunjukkan perilaku mustakim, tanggung jawab, berkepastian diri, peduli, proaktif dan santun dalam menggunakan bahasa Cirebon untuk mengarifi referensi karangan argumentasi Menunjukkan perilaku valid, tanggung jawab, berkeyakinan diri, peduli, proaktif dan santun dalam rnenggunakan bahasa Cirebon untuk memahami guritan (syair) Menunjukkan perilaku meyakinkan, dan percaya diri dalam menggunakan bahasa Cirebon buat mengerti dan menulis crita cindek (cerita pendek) Menunjukkan perilaku jujur, percaya diri, peduli, proaktif dan santun dalarn menggunakan bahasa Cirebon untuk merumuskan drarna Menunjukkan perilaku jujur, tanggung jawab, percaya diri privat menggunakan aksara Carakan Menunjukkan perilaku kredibel disiplin, tanggung jawab dalam berbahasa Cirebon bakal mernahami teks legenda. 8 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Kiat Pituduh Master SMP/MTs Kelas bawah IX
23
9.3 Mencerna dan menerapkan pengetahuan (aktual, konseptual, dan prosedural) berdasarkan rasa tahunya mengenai mantra butir-butir, teknologi, seni, budaya terkait fenomena dan situasi tertentang ain Menelaah, mengidentifi kasi, dan mengarifi teks pidato sesuai dengan kaidahkaidahnya Menelaah, mengidentifi kasi, dan mengarifi benta tentang ilmu mualamat, seni budaya dan bahasan teknologi, sesuai dengan kaidah-kaidahnya Menelaah, mengidentifi kasi, dan memaklumi teks tulisan argumentasi sesuai dengan kaidah ingin kaidahnya Menelaah, mengidentifi kasi, dan mengarifi pustaka giritan (puisi sesuai dengan kaidahkaidahnya Menelaah, mengidentifi kasi, dan memahami crita cindek (kisahan pendek) sesuai dengan pendirian-kaidahnya Menelaah, mengidentifi kasi, dan mencerna teks drama sesuai dengan kaidahkaidahnya Mendaras aksara Carakan sesuai dengan kaidahkaidahnya Menelaah, mengidentifi kasi, dan memahami bacaan mite sesuai dengan kaidahkaidahnya. Portal I: Pituduh Mahajana 9
24
9.4 Menempa, menyaji, dan menalar dalam sepi berwujud (menggunakan, mengurai, merangkai, memodifi kasi, dan membuat) dan sirep abstrak (menulis, mendaras, menghitung, menggambar, dan mendongeng) sesuai dengan yang dipelajari di sekolah dan sumber lain yang dalam sudut pandang/teori Merumuskan, menanggapi, dan menyajikan pustaka pdato sesual dengan kaidahkaidahnya secara lisan dan tulisan Menelaah, menanggapi, dan menyingkat teks Berita mengenai ilmu Pengetahuan serta Bahasan Teknologi dan Seni sesuai dengan kaidahkaidahnya Menelaah, menanggapi, dan membicarakan garitan argumentasi dengan memperhatikan kaidahkaidah bahasa Cirebon yang baik dan benar Menelaah, menanggapi, dan memparafrasekan isi teks guritan (tembang) Menanggapi dan menulis crita cindek (kisahan pendek) sesuai dengan kaidahkaidahnya Menanggapi dan memperagakan teks sandiwara boneka dengan memperhatikan cara sama kaidah bahasa Cirebon yang baik dan etis Mendaras aksara Carakan n domestik rencana kata dan kalimat dengan mengupas kaidah-kaidah penulisannya Menanggapi dan mengkonversi teks legenda ke dalam gambar pustaka lainnya. 10 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Sentral Pituduh Guru SMP/MTs Kelas IX
25
H. Peta Konsep Tema 1 : Kuliah Bahan: Deskripsi Tema 5 : Crita Cindek Bahan: Referensi Crita Cindek Tema 2 : Wewara Bahan: Deskripsi Tema 3 : Catatan Target: Deskripsi Tema 4 : Puisi Mangsa: Syair & Deskripsi TEMA & Target AJAR Tema 6 : Sandiwara bangsawan Bahan: Wacana Sandiwara tradisional Tema 7 : Abjad Carakan Alamat: Teks Aksara Carakan Tema 8 : Legenda Bulan-bulanan: Bacaan Legenda Gerbang I: Pituduh Umum 11
26
12 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Gerendel Pituduh Guru SMP/MTs Kelas IX
27
Gapura III PITUDUH KUSUS
28
Tema : Khotbah Bahan : Déskripsi Media : Téks lan Gambar Wulangan 1 TÉKS Orasi Pekan kaping 1 Tujuan Wulangan: Sesampuné kegiatan wulangan, peserta saged nentokaken bagian pambuka, isi, lan pamungkas kuliah, maos lektur, niténi maos orasi, damel téks ceramah, lan ngocéki tatabasa (paramasastra). Kegiatan Wulangan: Sederéngé kegiatan wulangan, guru njelasaken kririn masalah téma, maksud, lan punapa-punapa ingkang dados mangsa wulangan. Master maparaken, yén bahan ajar wonten pitung bagian (7 adegan), inggih punika: (1) maos téks pidato, (2) niténi téks khotbah, (3) niténi guna kamus, (4) njawab pitakénan saking téks lektur, (5) nyusun lecut-motivasi, (6) mbedar parikan, lan (7) tugas teng griya. Guru ngajak murid supados titén lan wekel blajar. A. Maos lan Niténi Teks Ceramah 14 No. 1. Kegiatan Wulangan Guru ngajak murid maos téks pidato, sinareng niténi tembung-cambuk (alas kata-pembukaan) ingkang angél, bagianbagian lektur, uga isi ingkang wonten wujudipun parikan. Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Master SMP/MTs Kelas IX
29
Guru ngajak murid maos téks khotbah, sinareng niténi motivasi-tembung (perkenalan awal-kata) ingkang angél, bagianbagian pidato, uga isi ingkang wonten wujudipun parikan. Téks pidato: Assalamu alaikum Wr. Wb. Puji kelawan syukur kula aturaken dumateng Gusti Tuhan Ingkang Maha Suci lan Maha Agung. Sholawat lan salam kula kintunaken dumateng suami kula sedaya, Nabi Muhaamad SAW sareng keluarga lan pamileté sedaya. Kaping setunggal, kula ngucapaken kesuwun sanget dumateng para panitia, ingkang nyukani kasemepetan dumateng kula, nyampekaken pidato puniki. Kaping kalih, kula seneng pisan. Bisa ngadeg ning kéné, bisa ngomong, lan nyampekaken kepéngénan. Kula niki péngén nyampékaken telung perkara. Ana parikané: Ana kodok mlempat ning galeng dipangan ula yunda kupa bolong Yu, lega ndodok sing lega anteng Ngrongokaken kula arepan ngomong Sing arep tek omongaken iku perkara bocah-bocah sekolah, sing wong tuwané wong miskin. Iku melasaken pisan. Ana baturé kula péngén lanjut sekolah, tapi jaré wong tuwané aja lanjut maning. Ora duwé biaya, jéh! Melas pisan ya? Kuwen kuh sing dadi pikiran kula. Pribén carané cak agar batur iku dapat sekolah? Kuduné ana béa siswa boleh mbantu bocah miskin. Mugamuga pamréntah boleh mbantu. Bisa sing dana BOS, Bantuan Operasional Sekolah. Bisa uga sing dana apa baé. Sing keloro, kula ngarepaken yunda batur-batur sing wong tuwané ora duwé, supaya aja putus asa. Tetep blajar sing semanget. Sebabé yén ana niat, muga-muga ana dalan. Adol dedek adol busi Adol gabah mung seprapat Sing masih ndodok, sing masih njentul Ayu pada blajar sing arwah Pintu II: Pituduh Khusus 15
30
Akéh contohé, wong sing sukses, asalé dudu wong sugih. Tapi asalé wong tuwané wong mlarat. Senajan mlarat, iku blajaré pada semanget. Pada comar, wekel, tekun. Ahiré cita-citané bisa kelaksana. Nah, mekoten mawon intensi kula kanggé réncangréncang, uga pamérintah. Mugiya kula sedaya diparingi berkah slamet dunya akherat. Billahittaufi q wal hidayah. Wassalamu alaikum Warahmatullahi Wabarokatuh.*** 2. Temperatur ngéngkén petatar supados niténi arti kamus, ingkang cambuk-tembungipun saking téks pidato. Kamus (bausastra) teng riku wonten kalih jenis (2 jenis) basa, inggih punika Basa Cerbon-Dermayu klawan Basa Indonesia. Nanging, teng Basa Cerbon-Dermayu dibagi malih dados kalih (2) tingkatan, inggih punika tingkatan padinan/ngoko lan bebasan/krama. B. Mbedar Wulangan No Kegiatan Wulangan Guru ngéngkén siswa supados niteni malih téks pidato ingkang wau sampun diwaos supados langkung paham isi lan maksadipun. Master ngéngkén petatar supados ngisi tanya-pertanyaan pitakénan, ingkang wonten kaitané sareng téks pidato. Jawaban murid miturut basa piyambek. Dados, master supados saged napsiraken jawaban pelajar, senajan boten pas sareng cambuk-cemeti jawaban ingkang wonten teng siasat puniki. Pitakénan lan jawaban téks pidato, inggih punika: 1. Apa isi téma pidato? Mbantu pesuluh miskin 2. Kenangapa melasaken uni bocah-bocah sing beli bisa lanjut sekolah? Sebab bocah-bocah mau ora duwé biaya kanggo nerusaken sekolah. Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMP/MTs Inferior IX
31
3. Barang apa sing kudu dilakokaken pamréntah? Mbantu siswa miskin, umpamané sing Dana BOS (Bantuan Operasional Sekolah) lan dana-dana séjéné. 4. Apa sing kudu dilakokaken bocah-bocah sing wong tuwané ora duwé? Usaha cak agar bisa mbantu wong tuwa luru duwit sebisané, lan tetep blajar sing wekel. 5. Kenangapa bocah sing wong tuwané mlarat, tapi dapat suksés? Sebab pada wekel blajar pisan kanggo cita-cita sing kelaksana. C. Mbuka Wawasan Bebasan No Kegiatan Wulangan Guru ngéngkén pelajar supados saged mbuka wawasan bebasan, inggih punika saged damel ukara (kalimat) bebasan/krama saking ukara (kalimat) padinan/ngoko ingkanag dipendet saking téks ceramah. Guru ngajak siswa saged niténi malih cemeti-senawat ingkang wonten teng kamus (bausastra), inggih punika teng tingkatan padinan/ngoko lan bebasan/krama. Guru ngéngkén murid supados saged nggentos ukara (kalimat) basa padinan/ngoko dadi basa bebasan/krama kayadéné abstrak! Pola: Ana telung perkara Wonten tigang perkawis Soal: 1. Kuwen sing dadi perasaan kita. Puniku ingkang dados pikiran kula. 2. Muga-muga kita kabéh diupaih berkah. Mugi-mugi kula sedanten disukani berkah. 3. Pribén carané supaya boleh mbantu. Pripun caranipun supados saged mbantos. Gerbang II: Pituduh Idiosinkratis 17
32
4. Ora duwé biaya kanggo nglanjutaken sekolah. Boten gadah biaya kanggé nglajengaken sekolah. 5. Kita lan batur-batur. Kula klawan réncang-réncang. D. Trampil Nyusun Ukara No Kegiatan Wulangan Guru ngajak siswa nyusun tembung-motivasi (kata-kata) ingkang maksih betataran / blaratan supados dados ukara (kalimat) ingkang leres. Guru ngajak murid niténi eksemplar. Contoh: péngén sekolah lanjut kita Kita péngén lanjut sekolah Suhu ngéngkén pelajar supados ngisi soal: 1. dibantu – sing – kudu – bocah – sekolah – ora Bocah sing ora sekolah kudu dibantu. 2. pidato-kita-embok-kelainan-nyampéaken-pendidikan Kita nyampéaken pidato masalah embok pendidikan. 3. biar aja terka suksés terpotong Meski suksés aja terbang semangat. 4. puas blajar ayu wekel Ayu sreg wekel blajar. 5. seneng ngomong boleh pidato – mbakyu Seneng bisa ngomong ning ceramah. E. Mbedar Parikan No. 1. Kegiatan Wulangan Guru ngajak murid niténi malih téks pidato, inggih punika niténi parikan. Guru ngajak peserta supados saged takénnjawab (soal-jawab) perkawis parikan. 18 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Sentral Pituduh Guru SMP/MTs Kelas bawah IX
33
2. 3. Guru njelasaken perkawis parikan lan paugeran (petokan) parikan, inggih punika nggadahi banjar/sampiran lan isi/ maksud. Contoh mbedaraken isi parikan ingkang wonten teng téks kuliah: Ana bangkong mlempat mbuk galeng JEJER dipangan ula ning gowok bolong Yu, plong ndodok sing pada anteng Ngrongokaken kula arepan ngomong ISI / Maksud Acuan mbedaraken purwakanti ingkang wonten teng parikan: Asonansi ingkang wonten teng parikan puniki, inggih punika ong eng ong eng. Puniku kasebuté a-b-a-b. 4. Ana kodok mlempat kakak galeng dipangan ula ning gowok bolong Yu, lega ndodok sing puas anteng Ngrongokaken kula arepan ngomong A B A B Kanggé Tugas teng Griya, inggih punika mbedar parikan. Coba isien titik-noktah ning jero kotak iki! Adol dedek adol bekatul… Adol gabah mung seprapat Sing masih ndodok, sing masih njentul Ayu sreg blajar sing semangat… Coba isien ukara sing pas karo purwakanti!… A… B… A… B Gapura II: Pituduh Individual 19
34
Coba isien tutul-titik taci jero kotak iki! Adol dedek adol bekatul Adol gabah mung seprapat Sing masih ndodok, sing masih njentul Ayu pada blajar sing jiwa JEJER Tujuan/ISI 5. Coba isien ukara sing memadai karo purwakanti!… A… B… A… B *Jawaban murid, ukara-ukara punapa mawon, ingkang berfaedah sepan sareng paugeran (patokan): wonten jejer, wonten maksud, wonten asonansi a-b-a-b Tema : Khotbah Alamat : Déskripsi Media : Téks lan Gambar Minggu: Kaping-2 Tujuan Wulangan: Sesampune kegiatan wulangan, peserta saged maos lektur nganggé basa bebasan/krama, niténi isi orasi, nggentos basa bebasan/krama dados basa padinan/ngoko, lan ngocéki tatabasa (paramasastra). Kegiatan Wulangan: Sedéréngé kegiatan wulangan, hawa njelasaken kririn masalah téma, tujuan, lan punapa-punapa ingkang dados bahan wulangan. Hawa maparaken, yén sasaran ajar wonten enem bagian (6 bagian), inggih punika (1) maos bacaan pidato nganggé basa bebasan/krama, 20 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMP/MTs Kelas IX
35
(2) niténi téks ceramah, (3) niténi faedah kamus, (4) njawab isian rumpang saking téks pidato, (5) nentokaken fragmen-putaran pidato, lan (6) tugas teng griya, inggih punika njawab pecut kosok-balén (antonim). Guru ngajak murid supados titén lan wekel blajar. A. Maos lan Niténi Teks Pidato No. 1. Kegiatan Wulangan Guru ngajak peserta maos téks pidato nganggé basa bebasan/ krama, sinareng niténi tembung-tembung ingkang angél, babak-adegan orasi, uga isi ingkang wonten wujudipun parikan. Téks pidato: Assalamu alaikum Wr. Wb. Puji kelawan terima kasih kaula ngaturaken dumateng Gusti Sang pencipta ingkang Maha Suci kelawan Maha Agung. Sholawat sinareng salam kaula kintunaken dumateng laki kaula sedaya, Rasul Muhammad SAW kelawan kluarga, sahabat, uga para pamilet ajaran lan agamané. Punten Bapa-bapa, Ibu-ibu, para petandang lan undangan, sedérék sedaya mawon, ném utawi sepuh, jaler utawi pawéstri. Panjenengan sekabéh mindela sekedap. Kula puniki badé ngucapaken konsul wrana. Yén wakil iku namié kéngkénan. Yén wrana iku namié pengucap. Kula puniki wakilipun pengucap saking sesepuh Désa Dermayu Kecamatan Sindang Kabupaten Indramayu, uga pangucapé saking Panitia Unjungan nenek moyang kaula sedaya, Radén Wiralodra. Kula puniki badé nyriosaken babad Dermayu. Kula badé angedalaken buah percakapan. Maklum, ilat ora winengkon, lambé ora bebalung. Pring ném tinejet miring. Kula kautus mriki anyuwun kaberkahan sareng-sareng. Nalika tanggal puniki Pitu Oktober, kula sedaya nginget wontené pedukuhan ingkang diwastani Pedukuhan Cimanuk. Teng abad enembelas, critanipun, wonten kedadén ingkang wonten hubungané sareng daérah pedukuhan Cimanuk. Radén Wiralodra saking Bagelén mbabad alas Cimanuk, dados pedukuhan.mila mekaten, kaula sedaya kedah ngregani, ngormati, ngajéni dumateng jasa-jasa Wiralodra wau. Wontené album punika, dados kauripan kaula sedaya teng zaman saniki. Pintu II: Pituduh Khusus 21
36
Nalika Wiralodra perang mendada sareng Nyi Mas Endang Dharma Ayu, sanés perangé mawon ingkang kedah dititéni. Asal-usul nami Indramayu, asalipun saking nami Dharma Ayu, teras dados Dharmayu, Dermayu, selajengé ilaté tiyang Belanda kasebat In-Dermayu, dados saniki Indramayu. Kaula sedaya kedah ngergani, ngormati, lan ngajéni dumateng Nyi Mas Endang Dharma Ayu, ingkang wastanipun kapendet dados naminipun daérah Indramayu. Ngormati dan ngargai para penggedén teng daérah ngrupiaken tata krama ingkang saé. Kaula sedaya unggal taun saged nginget lan ngajéni teng unjungan puniki. Mugia kaula sedaya saged mendet hikmah lan mupangat wontené unjungan puniki. Mugia kaula sedaya saged nerasaken cita-cita Radén Wiralodra ingkang damel Indramayu mulih harja, Indramayu dados makmur. Mekoten mawon criosé saking kaula. Kaula ngaturaken bongkoh kupat jangan bendara, bilih lepat nyuwun pangampura, senajan larang tukua inten, bilih katah kekirangan nyuwun agung pangapunten. Kaula uga ngaturaken sega anget, aja dicampur karo uyah, kesuwun sanget dumateng para hadirin sedaya. Mekaten pengucap saking kula. Mugia kula sedaya diparingi Gusti Almalik Kang Maha Pemurah lan Maha Penyayang. Wassalamu alaikum Wr. Wb. 2. Guru ngéngkén pelajar supados niténi kemujaraban kamus, ingkang tembung-tembungipun saking téks pidato. Kamus (bausastra) teng riku wonten kalih spesies (2 jenis) basa, inggih punika Basa Cerbon-Dermayu klawan Basa Indonesia. Nanging, teng Basa Cerbon-Dermayu dibagi malih dados kalih (2) tingkatan, inggih punika tingkatan padinan/ngoko lan bebasan/krama. 22 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Sentral Pituduh Guru SMP/MTs Kelas IX
37
B. Mbedar Wulangan No. Kegiatan Wulangan Guru ngéngkén pelajar supados niténi malih téks syarah ingkang wau sampun diwaos supados langkung kritis isi lan maksadipun. Guru ngéngkén petatar supados ngisi soal-cak bertanya rumpang, ingkang wujudipun titik-titik. Soal-soal wonten kaitané sareng téks lektur. Jawaban murid supados pas sareng téks ceramah. Soal lan jawaban téks pidato, inggih punika: 1. Kula puniki badé ngucapaken duta wrana. Yén duta iku namié kéngkénan. Yén wrana iku namié pengucap. 2. Pring ném tinejet miring. Kula kautus mriki anyuwun kaberkahan sareng-sareng. 3. Ngormati dan ngargai para penggedén teng daérah ngrupiaken budi pekerti ingkang saé. 4. Kaula ngaturaken bongkoh kupat jangan bendara bilih lepat nyuwun pangampura. 5. Mugia kula sedaya diparingi Kang Maha Pemurah lan Maha Pengasih. C. Mbuka Wawasan Bebasan No. Kegiatan Wulangan Hawa ngéngkén murid supados saged mbuka wawasan bebasan, inggih punika saged damel ukara (kalimat) padinan/ngoko saking ukara (kalimat) bebasan/krama ingkang dipendet saking téks pidato. Guru ngajak murid saged niténi malih ki dorongan-tembung ingkang wonten teng kamus (bausastra), inggih punika teng tingkatan padinan/ngoko lan bebasan/krama. Guru ngéngkén pesuluh supados saged nggentos ukara (kalimat) basa bebasan/krama dados basa padinan/ngoko kadosdéné ideal! Acuan: Sedérék sedaya mawon Sedulur sekabéh baé Bab II: Pituduh Singularis 23
38
3. Cak bertanya lan Jawaban: 1. Ném utawi gaek, jaler utawi pawéstri. Nom utawa tuwa, lanang wadon. 2. Kula puniki wakilipun pengucap saking sesepuh. Kita iki wakilé omong sing tetuwa. 3. Kaula sedaya kedah ngregani. Kita-kita kabéh kudu ngregani. 4. Mekoten mawon criosé saking kaula. Mekonon baé crita/omongan sing kita-kita. 5. Bilih lepat nyuwun pangampura. Bokat salah njaluk ampura. D. Njodohaken Fragmen-bagian Pidato No Kegiatan Wulangan Guru ngajak siswa niteni malih bagian-fragmen syarah ingkang wonten teng téks orasi. Temperatur ngéngkén siswa supados njodohaken bagianbagian pidato ingkang leres: 1. Makaten mawon syarah saking kula (…) 2. Wasalamu alaikum Wr. Wb. (…) 3. Mangga sareng-sareng mbantu réncang sing perlu dana kanggé beasiswa. (…) 4. Kula ngaturaken kesuwun kanggé hadirin sedaya (…) 5. Assalamu alaikum Wr. Wb. (…) Jawaban: 1. e. Tembung pungkasan 2. c. Salam pungkasan 3. a. Isi/tujuan pidato 4. d. Cambuk pambuka 5. b. Salam pambuka 24 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Hawa SMP/MTs Papan bawah IX
39
E. Mbedar Tatabasa No Kegiatan Wulangan Guru ngajak pelajar niténi malih téks pidato, inggih punika niténi ki dorongan-tembung. Cambuk-ki dorongan wau saged didadosaken ki dorongan kosok-balén (antagonis kata). Hawa ngajak murid supados saged takén-njawab (tanya-jawab) perkawis tembung kosok-balén. Guru njelasaken perkawis lecut kosok-balén lan contohipun. Contoh: Sega anget dicampur uyah. Pecut kosok balén anget, yaiku… Jawaban: dingin 3. Guru ngengken murid kanggé Tugas teng Griya, supados ngisi soal-tanya tembung kosok-balén. 1. Senajan larang tukua inten. Tembung kosok balén larang, yaiku… Jawaban: murah 2. Kula tuku buku ayuk pasar. Tembung kosok balén tuku, yaiku… Jawaban: adol 3. Sapa sing durung mangan? Tembung kosok balén durung, yaiku… Jawaban: wis 4. Saben ésuk kula nyirami kembang. Tembung kosok balén ésuk, yaiku… Jawaban: soré 5. Srengéngé metu saben ésuk. Tembung kosok balén srengéngé, yaiku… Jawaban: rembulan Bab II: Pituduh Idiosinkratis 25
40
Tema : Pidato Korban : Déskripsi Kendaraan : Téks lan Gambar Minggu : Kaping-3 Tujuan Wulangan: Sesampuné kegiatan wulangan, murid saged maos pidato lan niteni maos pidato nganggé basa bebasan/krama, lan ngocéki tatabasa (paramasastra) inggih punika ngocéki linggihipun tembung (kata) miturut JWLK (jejer, wasésa, lésan, katrangan) / SPOK (subjék, predikat, objék, keterangan). Kegiatan Wulangan: Sedéréngé kegiatan wulangan, guru njelasaken kririn masalah téma, tujuan, lan punapa-punapa ingkang dados bahan wulangan. Guru maparaken, yén incaran ajar wonten kalih bagian (2 bagian), inggih punika: 1. niténi réncang maos téks pidato nganggé basa bebasan/ krama, 2. ngocéki ukara (kalimat) miturut linggihipun motivasi. Suhu ngajak siswa supados titén lan wekel blajar. A. Maos lan Niténi Téks Pidato No Kegiatan Wulangan Hawa ngajak murid niténi rencangé ingkang maos téks pidato teng ajeng kelas. Prinsip niténané nganggé Rayon Titénan ingkang wonten teng sosi. Perkawis ingkang dititéni, nnggih punika: suwara, isi pidato, njiwani pidato. Temperatur ngéngkén murid supados saged nyukani bijih (nilai) ingkang wonten teng Lembar Titénan. Bijih (ponten) nilai puniku wujudipun A (bagus pisan), B (bagus), C (cukup), D (rendah). Pesuluh nyukani merek contréng teng pilihan A, B, C, D, utawi D. Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Pokok Pituduh Suhu SMP/MTs Kelas bawah IX
41
Lawe Titénan: Sutra Titénan Aran murid : Téma pidato : 3. Isien nganggo tanda contréng ( ) ning A, B, C, utawa D sing sepan karo bagian-episode sing dititéni! Bagian-bagian sing Dititéni A B C D SUWARA ISI PIDATO NJIWANI Katrangan: A (bagus pisan), B (bagus), C (layak), D (kurang) B. Mbedar Tatabasa No. 1. Kegiatan Wulangan Guru ngajak petatar-murid mbedar tatabasa, ingkang mbahas perkawis linggihipun cemeti (kedudukan pengenalan) miturut Jejer, Wasésa, Lésan, Katrangan (J-W-L-K) utawi Subjék, Prédikat, Objék, Laporan (SPOK). Guru ugi njelasaken, teng Katrangan (K) wonten 2 (kalih) jenis, Katrangan Tempat lan Katrangan Periode. Bab II: Pituduh Khusus 27
42
2. Master ngéngkén murid supados niténi arketipe Pertanyaan: 1. Kula maca lektur kepingin ésuk mbok sekolah. Kula maca pidato mau ésuk ning sekolah J W L Kw Kt 2. Ning umah Rina mbasuh piring saben soré. Embuk umah Rina mbasuh piring saben soré Kt J W L Kw Cak bertanya lan jawaban J-W-L-K, inggih punika: Soal lan jawaban: 1. Kepingin bengi Didi blajar pidato. Ingin bengi Didi blajar ceramah Kt J W L 2. Kula nulis téks pidato ning umah. Kula nulis téks ceramah ning umah J W L Kw 3. Wawan tuku pokok ning toko mau soré. Wawan tuku pusat ning toko mau soré J W L Kt Kw 4. Dina Kemis ning aula sekolah Pa Ahmad maca pidato. Dina Kemis ning aula sekolah Pa Ahmad maca pidato Kw Kt J W L 5. Adi ajal sekolah saben ésuk. Adi ajal sekolah saben ésuk J W L Kw Tema : Pidato Sasaran : Déskripsi Media : Téks lan Gambar Minggu: Kaping-4 Tujuan Wulangan: Sesampuné kegiatan wulangan, peserta saged nentokaken bagian pambuka, isi, lan pamungkas ceramah, maos pidato, niténi maos pidato, damel téks lektur, lan ngocéki tatabasa (paramasastra). 28 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Guru SMP/MTs Kelas IX
43
Kegiatan Wulangan: Sedéréngé kegiatan wulangan, hawa njelasaken kririn ki kesulitan téma, maksud, lan punapa-punapa ingkang dados bahan wulangan. Guru maparaken, yén bahan bimbing wonten pitung bagian (7 babak), inggih punika: (1) maos téks ceramah, (2) niténi téks orasi, (3) niténi khasiat kamus, (4) njawab pitakénan saking téks kuliah, (5) nyusun tembung-senawat, (6) mbedar parikan, (7) tugas teng griya. Guru ngajak murid supados titén lan wekel blajar. A. Maos lan Niténi Téks Pidato No. Kegiatan Wulangan Temperatur ngajak murid maos téks lektur nganggé basa bebasan/krama, sinareng niténi motivasi-tembung ingkang angél, maksud pidato, uga isi orasi ingkang penting. Téks pidato: 1. Assalamu alaikum Wr. Wb. Bapak-Ibu, sedérék sedaya ingkang kula hormati. Sungkap 10 Novémber 1945 inggih punika dinten nganggé pengéling-éling wontené sejarah. Nalika dinten punika para pahlawan bangsa Indonesia mbéla negara, ngusir kolonialis, lan negakaken kemerdékaan teng Kota Surabaya. Milané kula sedaya ingkang dados generasi penerus wajib ngéling-ngéling wontené tanggal punika. Kula sedaya terbiasa ngormati jasa para pahlawan bangsa. Para pahlawan ingkang sampun nyumbangaken tenaga, pikiran, getih, lan nyawanipun kanggé kemerdékaan Indonesia. Semanget para pahlawan kadosdéné ombak ki akbar, silih gumanti nrejang daratan, boten wonten mandegé. Rawé-rawé rantas malang-malang putung. Bab II: Pituduh Idiosinkratis 29
44
1. 2. Segala ingkang dados sekatan kanggé kamerdékaan, dibrantas telas. Diterjang target wurunga. Lali esensi, téga nyawa. Ikhlas ngorbanaken punapa mawon. Boten ngarepaken upah lan bayaran. Semanget puniku ingkang pantes diteladani. Cekaké, teng zaman saniki pembangunan teng dusun utawi sekolah sedaya saged laju lan saged bagaikan, manawi kula sedaya saged nggadahi semanget kadosdéné para pahlawan bangsa. Selajengé, teng dinten punika, étang-étang nerasaken amanaté para pahlawan bangsa ingkang sampun wangsul teng alam kelanggengan, mangga kula sedaya ningkataken kerja sesarengan. Mugi- mugi menawi kula sedaya saged manunggal, purun brayan, mendong gotong royong, pelaksanaan pembangunan teng dusun utawi sekolah saged laksana lan kasil. Samanten atur kula, nyuwun agenging apunten bilih wonten criosan kula ingkang ndadosaken boten éca teng manah. Tumbas kupat teng Jagapura Upami kula lepat nyuwun dipangapura Wassalamu alaikum Wr. Wb. Guru ngéngkén murid supados niténi arti kamus, ingkang cemeti-tembungipun saking téks khotbah. Kamus (bausastra) teng riku wonten kalih variasi (2 jenis) basa, inggih punika Basa Cerbon-Dermayu klawan Basa Indonesia. Nanging, teng Basa Cerbon-Dermayu dibagi malih dados kalih (2) tingkatan, inggih punika panjang padinan/ngoko lan bebasan/krama. B. Mbedar Wulangan No. 1. Kegiatan Wulangan Suhu ngéngkén murid supados niténi malih téks pidato ingkang wau sampun diwaos supados langkung kritis isi lan maksadipun. 30 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Anak kunci Pituduh Guru SMP/MTs Kelas IX
45
2. Guru ngéngkén murid supados ngisi tanya-soal pitakénan, ingkang wonten kaitané sareng téks pidato. Jawaban murid miturut basa piyambek. Dados, guru supados saged napsiraken jawaban murid, senajan boten memadai sareng tembung-pecut jawaban ingkang wonten teng buku puniki. Pitakénan lan jawaban téks pidato, inggih punika: Sesampuné maos téks pidato, cobi jawaben pitakénan teng andhap puniki nganggé basa piyambek! 1. Copot 10 Novémber 1945 teng Surabaya wonten memori kepripun? Para pahlawan nasion Indonesia mbéla negara, ngusir penjajah, lan negakaken kemerdékaan teng Kota Surabaya. 2. Punapa mawon jasa para pahlawan bangsa? Nyumbangaken tenaga, perhatian, getih, lan nyawanipun kanggé kemerdékaan Indonesia. 3. Maksadipun kepripun, semanget para pahlawan kadosdéné ombak samudra? Silih gumanti nrejang daratan, boten wonten mandegé. Segala ingkang dados sekatan kanggé kamerdékaan, dibrantas telas. 4. Punapa ingkang saged dilaksanakaken supados saged nerasaken semanget para pahlawan nasion? Kula sedaya ningkataken kerja sesarengan. 5. Punapa isi/maksud parikan tumbas kupat teng Jagapura? Upami kula lepat nyuwun dipangapura. C. Mbuka Wawasan Bebasan No. 1. Kegiatan Wulangan Guru ngéngkén siswa supados saged mbuka wawasan bebasan, inggih punika saged damel ukara (kalimat) basa padinan/ngoko saking ukara (kalimat) basa bebasan/ krama. Bab II: Pituduh Solo 31
46
2. 3. Suhu ngajak petatar saged niténi malih ki dorongan-tembung ingkang wonten teng kamus (bausastra), inggih punika teng tingkatan padinan/ngoko lan bebasan/krama. Guru ngéngkén pelajar supados saged nggentos ukara (kalimat) basa bebasan/krama dadi basa padinan/ngoko kadosdéné lengkap! Kamil: Dinten nganggé pengéling-éling wontené sejarah. Dina nganggo pengéling-éling anané sejarah. Tanya lan Jawaban: 1. Sedérék sedaya ingkang kula hormati. Sedulur kabéh sing tek hormati. 2. Polos ngorbanaken punapa mawon. Sejati ngorbanaken apa baé. 3. Saged nggadahi semanget kadosdéné para pahlawan bangsa. Bisa nduwéni semanget kayadéné para pahlawan bangsa. 4. Mugi- mugi menawi kula sedaya saged manunggal. Muga-muga yén kita kabeh boleh nyawiji. 5. Samanten atur kula. Semono uacapan kita. D. Trampil Nerapaken Ater-ater lan Panambang No. 1. Kegiatan Wulangan Guru ngajak pelajar niténi, punapa ingkang dinamiaken aterater (ancang) lan panambang (akhiran) ingkang wonten teng tembung (pembukaan). 32 Blajar Basa lan Sastra Cerbon-Dermayu Buku Pituduh Hawa SMP/MTs Kelas IX
47
2. Temperatur ngajak siswa niténi hipotetis. Sempurna: No. Motivasi (alas kata) Ater-ater (awalan) Tembung Lingga (kata dasar) 1. Nyumbangaken Ny- Sumbang -aken 2. Kamérdekaan Ka- Merdeka -an Panambang (akhiran) 3. Guru ngéngkén siswa supados ngisi soal: Soal lan jawaban: No. Cambuk (kata) Ater-ater (awalan) Tembung Lingga (kata dasar) Panambang (akhiran) 1. Negakaken ufuk- samar muka -aken 2. Ngarepaken ng- arep -aken 3. Kelestarian ke- langgeng -an 4. Ngorbanaken ng- korban -aken 5. Selajengé se- lajeng – Temperatur ngéngkén siswa ngerjakaken Tugas teng Griya, ingkang wujudipun soal saringan ganda perkawis ater-ater lan panambang. Pilihen a, b, c, utawa d nganggo tanda palang (X) ning jawaban sing pas lan bener! Cermin: Ater-ater lan panambang ayuk ki dorongan nerusaken, yaiku… a. n- lan ken c. ne- lan aken b. tepi langit- lan aken d. ne- lan -ken ( b ) Soal: 1. Ater-ater lan panambang empok lecut nambali, yaiku… a. n- lan i c. na- lan -li b. horizon- lan -li d. na- lan i ( a ) Bab II: Pituduh Istimewa 33
Source: https://docplayer.info/45898168-Blajar-basa-lan-sastra-cerbon-dermayu.html